Jeroen Brouwers (1940-2022)

[Peter Motte]

Beste moksters,

Jeroen Brouwers is op 82-jarige leeftijd overleden.
De oud-abonnees van De Tijdlijn zullen zijn werk wel kennen, want ik was er nogal een liefhebber van geworden door zijn essayistische journalistieke bundel "Vlaamse leeuwen".
Als polemist had Brouwers een heel scherpe pen, zo scherp dat het niet eens uitmaakt of je zijn doelwit kent. Zijn mengsel van literariteit en schelden leverde sterk proza op, zodat het zelfs jaren na datum nog altijd meeslepend is.
Zijn romans en verhalen keerden vaak op dezelfde thema's terug, maar hij was dan ook een gedreven romanticus voor wie literatuur nog altijd betekende "originele zegging", of de "aller-individueelste expressie van de aller-individueelste emotie", een uitdrukking oorspronkelijk afkomstig van Willem Kloos.
Brouwers schreef voor zijn 10 delen Feuilletons en daarbuiten ook veel schrijversportretten. Hij was heel erg een schrijver van het schrijven:
auteurs, uitgevers, recensies... Schrijven en literatuur waren bij hem als ademen en eten.
Zijn laatste roman, "Cliënt E. Busken", was een van zijn meest succesvolle, en hij kreeg in 2021 de Libris Literatuur Prijs, voor de beste Nederlandstalige roman van het jaar.
Prijzen ontving hij ook voor "De zondvloed" (F. Bordewijkprijs) en voor "Geheime kamers" (AKO Literatuurprijs).

Zelf las ik hem al een tijd niet meer, doordat hij vaak over dezelfde thema's schreef, maar ook omdat ik een geweldige NTL heb opgebouwd. Er kon de laatste jaren niets meer bij, maar Feuilletons heb ik toch nog volledig aangeschaft. Dat is een mengsel van alle genres waarin Brouwers actief was: verhalen, scheldproza, studies en essays.

[Zwaantje]

Ik zit op dit ogenblik een herhaling van een boekenprogramma : Brands met boeken.
Wim Brands had elke week een gesprek met een schrijver. Ook met Jeroen Brouwers.
Wim Brands was een dichter. Hij voerde mooie gesprekken. Helaas leeft hij ook niet meer.
Het is een feest om deze herhaling weer te zien.

[Peter Motte]

Het is erg dat er tegenwoordig zo weinig aandacht is voor klassieken. Zelfs in het onderwijs. Mijn neven zagen niets over Guido Gezelle of Paul van Ostaijen, toch twee reuzen in de Vlaamse poëzie. Wel over Death Note, een mangaserie. Op zich heb ik niets tegen DN. Ik heb zelfs meegewerkt aan de vertaling ervan, en DN is echt een goeie reeks. Maar ik snap niet waarom het onderwijs er zo grof inhakt. Ze gaan met een botte bijl door onze literatuurgescheidennis, dumpen het héle verleden ervan in de gracht om plaats te maken voor alles wat nieuw is. Zoiets moet je met chirurgische precisie aanpakken. Hier en daar wat oude loten wegsnijden om plaats te maken voor nieuwe scheuten, maar niet hele struiken uitrukken om ze op de composthoop te gooien.
Jeroen Brouwers wist dat. Hij had geweldig veel respect voor de geschiedenis van de literatuur. Hij zocht alle mogelijk details uit. Met hem is een belangrijke hagiograaf van onze letteren verdwenen.

[Zwaantje]

Deze aflevering ging over zijn roman: Het Hout.
Ik heb niet veel van zijn roams gelezen, wel veel essay bundels over literatuur en de schrijversprtretten waarover jij het hebt.

Tja, literatuuronderwijs. Het is er niet meer.

[Nicky]

Peter, ik heb soms het gevoel dat ze de jeugd proberen te paaien om te gaan lezen met dat soort literatuur

[Peter Motte]

Ja, dat klopt, maar ze gaan te ver. En ik weet niet of het wel werkt.
Een voormalige prof. lit. van me, zei dat boeken waarover gesproken wordt, worden gelezen. En dat klopt ook wel: het zijn de boeken waarvan de titels en auteurs rondzingen, die worden gekozen en gelezen. Als de scholen niets meer zeggen over de klassieken, is dat al een kanaal minder waar over die boeken wordt gesproken.

[Zwaantje]

Er zijn wel veel jongeren gestopt met lezen als de leeslijst afgewerkt was, met veel alleen als uittreksel gelezen boeken.
Er zijn een paar mensen die op latere leeftijd weer zijn gaan lezen en dan de klassiekers van hun lijst helemaal gaan lezen.
Maar die hele tussentijd hebben ze niet gelezen, en de rest van de mensen lezen bijna nooit meer een boek.

Als nu veel jongeren vrijwillig wel de boeken lezen die ze door leeftijdgenoten worden aangeraden of waarvan het thema ze aanspreekt blijven ze misschien lezen, ook al is het lange tijd geen "zware" of oudere literatuur. Op latere leeftijd kunnen ze die alsnog ontdekken en waarderen, of niet. Maar dan hebben ze toch hun leven lang wel boeken gelezen.

Het zou een keuze kunnen zijn: met tegenzin literatuur lezen en daarna eennhekel hebben aan het lezen van literatuur
of: hun leven lang met plezier boeken blijven lezen.

Het voordeel van de tweede optie kan zijn dat ze boeken in huis hebben, misschien zelfs een boekenkast en ze zijn dan misschien lid van de bibliotheek. Als ze kinderen krijgen zullen ze denk ik gemakkelijker gaan voorlezen omdat ze weten hoe leuk boeken en verhalen zijn. Dan kennen ze de klassiekers niet maar lezen en voorlezen........Ik ga voor de tweede optie.

Mensen met een afkeer van lezen zullen dat minder vaak doen

[Nicky]

met tegenzin literatuur lezen en daarna eennhekel hebben aan het lezen van literatuur

Dat was/is bij mij het geval.
Ik heb altijd een aversie tegen literatuur gehouden.

Voor mijn literatuurlijst moest ik toen 80 nederlandse boeken, 20 engelse, 15 duitse en 15 engelse boeken lezen. En de lijst was behoorlijk streng gericht op literatuur.

Omdat lezen voor mij sinds mijn zesde een eerste levensbehoefte is geworden heb ik gelukkig geen hekel aan lezen gekregen.

[Peter Motte]

Dat verhaal kwam ook op het vroegere forum Pure Fantasy voor: mensen die graag lezen als kind, de lectuurlijst in het middelbaar onderwijs moeten lezen en daardoor genoeg krijgen van lezen, en pas later herbeginnen.
Volgens mij heeft dat veel te maken met de manier waarop de leraren de lectuurlijst aanbrengen, en niet alleen met de titels. Het is te vaak met een houding van "wat op de lectuurlijst staat is goed, wat jij graag leest is slecht".
De lectuurlijst mag echter niet gezien worden als een waardeoordeel, maar als een historisch oordeel: het gaat om boeken die historisch belangrijk zijn, bijv. omdat ze dingen in gang hebben gezet, of specifiek omdat ze invloed hebben gehad op de evolutie van de literatuur.
Maar er is één leraar in het bijzonder waarmee ik af te rekenen had, die het vooral gebruikte om wat wij graag lazen te stigmatiseren. Van wat ik graag las, wist hij trouwens niets af. Maar toch deed hij het.
De kortzichtigheid van zijn houding blijkt o.a. uit het feit dat ik ook als tiener al wat klassiekers las, al gebeurde dat niet zo vaak als met andere boeken. Maar volgens mij is dat wel normaal, omdat klassiekers nu eenmaal oudere boeken zijn.
Tegenwoordig lijkt het erop (althans in Vlaanderen, in Nederland kan het anders zijn), dat enkele tafelspringers het kind met het badwater hebben weggegooid, en vooral lijken te willen scoren bij de jeugd, zonder na te denken over de gevolgen op lange termijn. Sommige mensen - en dat heb je wel eens bij onderwijzend personeel en bij hervormers - lijken hun verloren jeugd te willen inhalen.

[Nicky]

Dat is dus al een verschil met vroeger. Jij noemt het een lectuurlijst, toen heette het een literatuurlijst

[Nicky]

Ik probeerde die lijst wel naar mijn hand te zetten voor zover mogelijk
Van Shakespeare heb ik geen drama's gelezen maar de komedies: As you like it en midsummernightdreams

[Peter Motte]

Dat is dus al een verschil met vroeger. Jij noemt het een lectuurlijst, toen heette het een leeslijst

Ho, maar, het verschil tussen die twee termen heeft bij mij niets te maken met een voorkeur voor een officiële terminologie. Daar moet je niets achter zoeken.

[Zwaantje]

Ik heb het vermoeden dat niemand vertelt waarom sommige oude boeken belangrijk zijn. Als je leerlingen vertelt wat een bepaald boek destijds teweeg heeft gebracht en als dit onderwerp dan ook nu nog interessant is voor jongeren, dan heb je kans dat een paar jongeren het gaan lezen. Meestal werd en wordt alleen verteld dat een boek belangrijk is omdat het onder literatuur valt en dat het daar om op de leeslijst staat.

[Peter Motte]

Inderdaad, ja, het wordt slecht aangebracht.

[Nicky]

sorry ik bedoelde literatuurlijst.